W wieku 96 lat odszedł na wieczną wartę weteran AK z Wileńszczyzny kpt. Jan Kowalczys ps. „Śmiały”. Był walecznym Żołnierzem Armii Krajowej aresztowanym przez KGB. W trakcie brutalnego śledztwa torturowany i bestialsko bity. Skazany przez KGB na 10 lat pozbawienia wolności oraz 5 lat pozbawienia praw publicznych. Został zesłany na Sybir. Był więziony w łagrach, obozach i miejscach zsyłek na terenie ZSRR.
W 2021 roku mieliśmy zaszczyt wręczyć mu Drzwi do Wolności podczas Festiwalu Filmowego NNW w Gdyni.
Powiedział wówczas:
Z radością przyjmuję tę nagrodę. Wiem, że ojczyzna o mnie pamięta a patrioci pamietają jeszcze o Armii Krajowej. Chciałbym z całego serca przekazać słowa tych, którzy poświęcili życie za swoją ojczyznę. Tych słów nie pisali poeci. (…) Pisano je własną krwią na ścianach betonowej celi. Inka Zagończyk, Łupaszka i setki innych. (…) Naszym hasłem było Bóg, Honor i wolna ojczyzna
Laureat z dumą, mocnym głosem, z pamięci, powiedział kilka wierszy o żołnierzach AK m.in. wiersz Stanisława Balińskiego
“Moją ojczyzną jest Polska Podziemna, Walcząca w mroku, samotna i ciemna…”
oraz tekst gen. bryg. Leopolda Okulickiego –
„…A choćby nam życie zabrano za łup, Honoru nam nikt nie odbierze.I Hardzi i dumni i wierni po grób, My, Armii Krajowej żołnierze”.
To był niezwykle wzruszający moment , który poruszył wszystkich na sali. W oczach widzów i pana kapitana pojawiły się łzy. Publiczność wstała i zaczęła skandować “Cześć i chwała bohaterom!”.
Pogrzeb weretana AK miał miejsce w Gdańsku 3 lutego 2024 roku. W trakcie nabożeństwa przedstawiciel Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego wręczył rodzinie, nadany pośmiertnie przez Prezydenta RP, Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości. Jan Kowalczys został pochowany na Cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku w asyście honorowej Marynarki Wojennej RP.
Jan Kowalczys urodził się w 1927 r. we wsi Rakliszki (teren dzisiejszej Białorusi). W wieku 16 lat wstąpił do Armii Krajowej na Nowogródczyźnie. Od kwietnia 1944 r. walczył w 5. batalionie 77. Pułku Piechoty AK, gdzie pełnił funkcję gońca. W sierpniu 1944 r. aresztowany przez NKWD. Stalinowski sąd skazał go na dziesięć lat pozbawienia wolności i pięć lat pozbawienia praw publicznych.
Po wypuszczeniu z łagru został przymusowo uznany za obywatela ZSRS i karnie osiedlony w Norylsku. Tam poznał żonę Oktiabrinę, która urodziła się na Syberii i była córką zesłańca. Wrócił do Polski, do Gdańska, w roku 1957, z żoną i trójką małych dzieci – dwojgiem chłopców i dziewczynką urodzonymi jeszcze w Norylsku w ZSRS.
Rozpoczął pracę na kolei jako maszynista. W PKP obsługiwał najpierw parowozy, następnie lokomotywy spalinowe i lokomotywy elektryczne. W gdańsku razem z żoną doczekali się jeszcze kolejnej trójki dzieci – kolejnych dwóch chłopców i dziewczynki. Na emeryturę pan Jan przeszedł w 1987 r.
W 1948 r. Jan Kowalczys został wyróżniony przez Rząd RP w Londynie Medalem Wojska. W 2020 r. otrzymał rangę kapitana Wojska Polskiego. W styczniu 2021 r. Prezydent RP odznaczył Jana Kowalczysa Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Jan Kowalczys „Śmiały” zmarł 24 stycznia 2024 r. w wieku 96 lat. Spoczywaj w pokoju Bohaterze. Wyrazy współczuci dla bliskich pana kapitana.
Źródło: Festiwal NNW,
Źródło: Festiwal NNW, IPN.