W Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL w Warszawie można obejrzeć pierwszą wystawę z cyklu “Tajemnice przedmiotu”. Jest poświęcona postaci wybitnego dowódcy – Józefowi Kozłowskiemu ps. ,,Las”. Prezentowane przedmioty znalezione zostały w bunkrze, którego “Las” bronił wraz ze swoimi partyzantami.
Przedmioty znalezione w jego bunkrze, w którym wraz ze swoimi partyzantami bronił się przez kilka godzin przed znacznie przeważającymi siłami MO i KBW zostały zestawione z jego rozkazami i przemyśleniami. Na wystawie można zobaczyć także list rodziny Józefa Kozłowskiego „Lasa” do Bieruta z prośbą o ułaskawienie. W otwarciu wystawy wzięła udział rodzina „Lasa”: jego wnuczka, pani Izabela Archadzka oraz prawnuczka Karolina Zielińska z synem Cyprianem. Pani Izabela, w kilku słowach przypomniała, co przeżywały rodziny żołnierzy podziemia, o ich inwigilacji ale także o społecznym ostracyzmie wywołanym komunistyczną propagandą.
Kim był Józef Kozłowski ps. „Las”?
Józef Kozłowski ps. „Las”, „Vis”, „J. Kawecki” w latach 1931–1932 służył w 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie, uzyskał stopień podoficerski – plutonowego. Później pracował jako gajowy w Kotłowcu (gmina Kurzeniec). Po wejściu Sowietów na Wileńszczyznę ukrywał się. Od 1940 roku uczestniczył w konspiracji niepodległościowej, prawdopodobnie później należał do AK. Za wiedzą i zgodą przełożonych z AK wstąpił do kompanii polskiej w tzw. Legionie Białoruskim.
W lecie 1944 roku wraz z całą kompanią zdezerterował i w lipcu znalazł się w powiecie ostrołęckim. Wraz z grupą kolegów zlikwidował Ziedlera, oficera niemieckiego dowodzącego wspomnianym Legionem. W październiku tego roku dołączył do 5 pułku ułanów AK dowodzonego przez ppor. Kazimierza Stefanowicza „Asa” obozującego w okolicach miejscowości Wach. Józef Kozłowski, na czele swych kresowych podkomendnych uczestni-czył w walkach z Niemcami podczas akcji „Burza” w rejonie miejscowości Ja-zgarka, Karaska i Charciabałda.
Kontynuował walkę w ramach Obwodu AK-AKO Ostrołęka, uczestnicząc w wielu akcjach z zakresu samoobrony przed komunistycznym aparatem re-presji, następnie wstąpił do Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.
Jesienią 1945 roku przeszedł wraz z podkomendnymi do NZW. Pełnił funkcję szefa lokalnych struktur PAS: początkowo powiatu „Orawa” (ostrołęckiego), później całego „XVI” Okręgu NZW (Mazowsze). Dowodził wieloma akcjami przeciw siłom komunistycznym. Po ujawnieniu się dowódcy Okręgu Warszawskiego NZW Zbigniewa Kuleszy „Młota” w kwietniu 1947 roku, został 20 maja 1947 roku wybrany przez grupę podoficerów na stanowisko komendanta okręgu.
Rozwinął działalność i zreorganizował strukturę terenową „XVI” Okręgu NZW kryptonim „Orzeł”, powołując siedem komend powiatowych, których sztaby działały jako ruchome grupy partyzanckie. Uruchomił akcję informacyjno-propagandową, zwalczał przestępczość pospolitą.
W wyniku donosu agenta UB pseud. „Zadrożny” 25 czerwca 1948 roku KBW i UB udało się ustalić główną siedzibę Komendy Okręgu „Orzeł” w lesie Kraski na terenie wsi Gleba. Bunkry sztabu Okręgu zostały otoczone. W akcji przeciwko kilkunastoosobowej grupie partyzantów brało udział ponad 50 pluto-nów 1 i 2 Brygady KBW, czyli ponad 1500 żołnierzy, 4 samoloty i artyleria. Po kilkugodzinnej walce i nieudanej próbie przebicia się, obrona partyzancka została przełamana.
Miał dwukrotnie więcej zarzutów niż Zygmunt Szendzielarz “Łupaszka”
Ranny, usiłował popełnić samobójstwo, został przewieziony do Warszawy, gdzie przeszedł ciężkie śledztwo. Józef Kozłowski 29 kwietnia 1949 roku został skazany przez WSR w Warszawie na sesji wyjazdowej w Ostrołęce pod przewodnictwem Mieczysława Widaja na sześciokrotną karę śmierci. Miał dwukrotnie więcej zarzutów niż Zygmunt Szendzielarz. Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Józef Kozłowski został zabity 12 sierpnia 1949 roku o godz. 23.00 w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Wraz z nim zginęli jego najbliżsi współpracownicy.
Po rozbiciu komendy „Lasa” na komendanta „XVI” Okręgu NZW, wybrano Witolda Boruckiego „Babinicza” (zginął 19.08.1949 r.). 1 marca 2015 roku Instytut Pamięci Narodowej potwierdził, że wśród szczątków wydobytych w kwaterze „Ł” na warszawskich Powązkach Wojskowych zidentyfikowano szczątki Józefa Kozłowskiego.
Źródło: Facebook/MŻWiWP, mat.pras.