24 marca w Brzózie Królewskiej w gminie Leżajsk, Instytut Pileckiego odsłoni tablicę honorującą Katarzynę i Sebastiana Kazaków. Małżonkowie zostali zamordowani przez niemieckich żandarmów za pomoc niesioną Żydom. Wydarzenie zostało objęte Honorowym Patronatem Prezydenta RP Andrzeja Dudy.
Upamiętnienie odbędzie nieprzypadkowo 24 marca. Tego dnia obchodzony jest bowiem Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Program upamiętnienia
12:00 — Uroczysta Msza Święta (Kościół św. Jana Chrzciciela w Brzózie Królewskiej)
13:15 — Uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej (teren przykościelny) z odczytaniem przesłania Prezydenta RP Andrzeja Dudy
Instytut Pileckiego od 2019 r. „woła po imieniu” Polaków, którzy wykazali się heroizmem w obliczu niemieckiego terroru. Dotychczas, w ramach 23 upamiętnień, uhonorowano 53 Polaków, którzy ratowali ponad 100 Żydów. Upamiętnienie Katarzyny i Sebastiana Kazaków rozpocznie tegoroczną edycję programu „Zawołani po imieniu”.
Historia ukrywania Żydów w Brzózie Królewskiej
II wojna światowa i niemiecka okupacja przyniosły tragiczne zmiany w życiu polskich obywateli, w tym także mieszkańców powiatu jarosławskiego, w jakim znalazła się Brzóza Królewska. Latem 1942 r. Niemcy rozpoczęli likwidację ludności żydowskiej w regionie; w powiecie jarosławskim jej początek nastąpił 1 sierpnia 1942 r. Większość ofiar została wywieziona do obozu zagłady w Bełżcu. Pozostali przy życiu Żydzi rozpoczęli dramatyczną walkę o przetrwanie, ukrywając się w lasach, na polach, a także prosząc chrześcijańskich sąsiadów o ratunek.
Katarzyna i Sebastian Kazakowie nie odmówili pomocy. Najpierw ukrywali u siebie dzieci sąsiada – Pinchasa Wachsa, które jednak po kilku tygodniach wróciły do rodzinnego domu i ostatecznie zginęły tam razem z rodzicami. Pod koniec 1942 r., rodzina Kazaków przyjęła pod swój dach Żydówkę Chanę Stiller, dawną właścicielkę lokalnego szynku. Córka Chany – Jehudit, była szkolną koleżanką najmłodszej córki Kazaków – Józefy. Chana ukrywała się w stodole, którą opuszczała jedynie nocą, by zjeść posiłek w domu Kazaków. Niedługo później do Chany dołączyli dwaj żydowscy mężczyźni, w tym jeden znany jako Chyla Chym (wiele wskazuje na to, że był to Eliahu „Eli” Springer z Woli Zarczyckiej). U Kazaków pojawiali się nieregularnie, nocując na strychu i otrzymując pożywienie.
Rankiem 27 marca 1943 r. niemieccy żandarmi w asyście granatowych policjantów weszli do gospodarstwa Kazaków. Rozstrzelali troje znalezionych Żydów, a potem zamordowali Katarzynę i Sebastiana. Zwłoki małżeństwa pochowano na obrzeżach lokalnego cmentarza parafialnego. Ciała Żydów zakopano w miejscu egzekucji.
Córki Kazaków – Agnieszka, przebywająca wówczas na polu, oraz Józefa, której udało się wydostać z domu, uniknęły śmierci, ale musiały opuścić rodzinne strony i pozostawać w ukryciu. Obie wyjechały na roboty przymusowe do Niemiec i wróciły do Brzózy Królewskiej dopiero w 1945 r.
W 2008 r. Katarzynie i Sebastianowi Kazakom Instytut Yad Vashem przyznał tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. W 2010 r. zarówno oni, jak i ich córki – Agnieszka i Józefa, zostali odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Czym jest program „Zawołani po imieniu”?
Program „Zawołani po imieniu” poświęcony jest osobom narodowości polskiej zamordowanym za niesienie pomocy Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Pamięć o tych, którzy wykazali się heroizmem w obliczu niemieckiego terroru, jest pielęgnowana we wspomnieniach rodzin, często jednak historie te nie są znane ogółowi społeczeństwa. Program powstał z potrzeby zaznaczenia w przestrzeni publicznej miejsc związanych z pomordowanymi. Instytut Pileckiego podejmuje starania, aby te lokalne doświadczenia stały się częścią powszechnej świadomości historycznej.
Źródło: Instytut Pileckiego/ mat.pras.