29 maja przypada pierwsza rocznica śmierci Marii Mireckiej-Loryś – wielkiej polki i patriotki, działaczki społecznej i niepodległościowej, która całe życie oddała rodakom i ojczyźnie. Jest legendą ze względu na swoją działalność w państwie podziemnym w okresie wojny oraz powojenną pracę na rzecz Polonii w USA i Polaków na kresach. Była komendantka kobiecej organizacji wojskowej okresu II wojny światowej.
Przez wiele lat pani Maria była wielką przyjaciółką organizowanego w Gdyni Festiwalu Filmowego NNW. Zawsze poświęcała swój czas na spotkania z młodzieżą i pasjonatami historii. Przyjeżdżała do Gdyni niemal co roku. W 2021 jako 105-latka była ponownie naszym gościem honorowym odbierając nagrodę “Źródło” i będąc aktywnym oraz niestrudzonym świadkiem historii. Uczestniczyła w pokazie swojego filmu biograficznego “Boża przemytniczka”. Pełna energii, której mogą jej pozazdrościć połowę młodsi od niej. Zawsze gotowa do spotkań, rozmów, wspomnień. Była dla nas wszystkich przykładem bycia społecznikiem i patriotą.
To wspaniała kobieta, wielu młodszych od siebie mogłaby zawstydzić temperamentem i radością życia. Jestem dumny z tego, że jest zaprzyjaźniona z naszym festiwalem i że była jego gościem. To jest jeden z naszych celów głównych – łączyć pokolenia – młodym ludziom podsuwać takich bohaterów jak pani Maria
— mówi o pani Marii dyrektor Festiwalu NNW Arkadiusz Gołębiewski.
Kim była Maria Mirecka-Loryś ?
Mjr Maria Mirecka-Loryś, urodziła się w 1916 roku w Ulanowie na Podkarpaciu. Była studentką Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W czasie II wojny światowej została żołnierzem NOW-AK w stopniu kapitana. Była działaczką podziemia niepodległościowego od 1939 do 1945 roku.
Tuż po wybuchu wojny zaangażowała się w działalność konspiracyjną. Wiosną 1940 r. została komendantką Narodowej Organizacji Wojskowej Kobiet w powiecie niżańskim, później całego NOWK Okręgu Rzeszowskiego. Równolegle była kierownikiem sekcji kobiecej w Zarządzie Okręgu Rzeszowskiego Stronnictwa Narodowego i kurierką Komendy Głównej NOW. Po scaleniu NOW z AK, awansowana została na stopień kapitana, kierowała Wojskową Służbą Kobiet w rzeszowskim Podokręgu Armii Krajowej. Wiosną 1945 r. została komendantką główną Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet.
W sierpniu 1945 r. została aresztowana przez UB w Nisku i przewieziona najpierw do więzienia Rzeszowie, a potem kolejno do Warszawy i Krakowa. Podczas zatrzymania miała przy sobie torbę z materiałami związanymi z działalnością konspiracyjną.
Kiedy po przesłuchaniach przeniesiono mnie do jakiejś sali, podszedł do mnie jakiś młody człowiek z UB, przyniósł mi moje rzeczy i powiedział: Ja wszystko zniszczyłem. Nic pani nie ma, żadnych materiałów.
Okazało się, że mężczyzna pochodził z sąsiedniej wsi i chciał odwdzięczyć się za pomoc, której udzielili mu w latach szkolnych dwaj bracia działaczki – Adam i Kazimierz. Na mocy amnestii panią Marię zwolniono we wrześniu, ale było wiadomo, że wkrótce znów zostanie aresztowana. Na fałszywych papierach opuściła Polskę, przez Czechy i Niemcy dotarła do obozu II Korpusu gen. W. Andersa pod Ankoną. Tam poznała swojego przyszłego męża. Wraz z rodziną zamieszkała w Chicago i aktywnie działała w szeregu organizacji polonijnych. Organizowała wiele akcji pomocy Polakom na Wschodzie.
Po wojnie była więc więźniem politycznym, emigrantką a potem dyrektorem krajowym Kongresu Polonii Amerykańskiej, działaczką Związku Polek w Ameryce, redaktorką „Głosu Polek”, prezeską Koła Lwowian w Chicago, pierwszą kobietą pełniącą funkcję Wielkiego Marszałka Parady 3 Maja w Chicago, organizatorką akcji charytatywnych na rzecz Polaków kraju i na ziemiach zabranych.
Od 2004 roku przebywała w Polsce. Jeszcze jako stulatka osobiście zawoziła pomoc na Ukrainę.
Wiedziałam, że Polska zwycięży, a ja wrócę do kraju
–mówiła na spotkaniu w ramach IX Festiwalu Filmowego Niepokorni Niezłomni Wyklęci.
Z okazji 100. rocznicy urodzin 11 marca 2016 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął uchwałę w sprawie uczczenia Marii Mireckiej-Loryś, podczas II wojny członkini podziemia niepodległościowego, potem działaczki amerykańskich organizacji polonijnych.
Maria Mirecka-Loryś była także autorką drugiego tomu “Historii Związku Polek w Ameryce” i książki “Odszukane w pamięci. Zapiski o rodzinie, pracy, przyjaźni”. W 2014 r. został zrealizowany film dokumentalny o Marii Mireckiej-Loryś pt. “Szkic do życiorysu” w reż. Ewy Szakalickiej a w 2021 roku “Boża przemytniczka” – pokazywany na XIII festiwalu Filmowym NNW w Gdyni w 2021 roku. Drugi film jest utrzymany w konwencji podroży śladami przeszłości oraz spowiedzi u kresu życia. Autorka, którą jest Ewa Szakalicka, skupia uwagę na wybranych zagadnieniach z biografii bohaterki, szczególnie tych związanych ze wspieraniem Polaków za wschodnią granicą. Losy pani Marii są osadzone w szerszym kontekście historycznym najnowszych dziejów Polski. Początek i koniec opowieści został umiejscowiony w rodzinnych Racławicach k/Niska. Tu się wszystko zaczęło i tu kończy.
Panią Maria właśnie do Niska przekazała swoje wszystkie pamiątki. Spoczęła w grobie rodzinnym na Starych Powązkach w Warszawie.