Powstała w październiku 2011 roku jako odpowiedź na rezolucję Parlamentu Europejskiego z 2 kwietnia 2009 roku. Jej polskimi współzałożycielami były Instytut Pamięci Narodowej i Muzeum Powstania Warszawskiego. Dziś PEMC skupia 62 instytucje państwowe i organizacje pozarządowe z 20 krajów.
Do głównych jej zadań należy upowszechnianie wiedzy o systemach totalitarnych i ich ofiarach, wymiana doświadczeń pomiędzy organizacjami członkowskimi, a także dążenie do zrównoważenia europejskiej pamięci XX wieku, w szczególności do zawarcia w niej doświadczenia totalitaryzmu komunistycznego. Platforma działa także na rzecz budowy europejskiego pomnika ofiar systemów totalitarnych w Brukseli (w 2018 r. rozstrzygnięto konkurs na jego projekt) i wspiera wysiłki zmierzające do ukarania sprawców zbrodni komunistycznych. PEMC przygotowuje wystawy, wydaje publikacje naukowe i edukacyjne (m.in. materiały edukacyjne „Aby pamięć przetrwała” – dotychczas powstało 7 wersji językowych, gra „Across the Iron Curtain”), organizuje konferencje naukowe i wydarzenia publiczne (m.in. w Parlamencie Europejskim i parlamentach poszczególnych państw). W ostatnich latach wiodącym projektem PEMC jest Justice 2.0. Jego celem jest wykazanie, w oparciu o zasady prawa międzynarodowego, iż ściganie zbrodni komunizmu jest wciąż możliwe. Zespół prawników (m.in. prof. Albin Eser) przygotowuje stosowne ekspertyzy, zaś badacze poszukują w archiwach dokumentów, które pozwalają powiązać konkretne zbrodnie z żyjącymi sprawcami. Dotychczas na podstawie materiałów dostarczonych przez PEMC w Niemczech i Polsce wszczęto śledztwa w sprawie zabójstw popełnionych wzdłuż dawnej „żelaznej kurtyny”.
Platforma Europejskiej Pamięci i Sumienia przyzna nagrodę specjalną PEMC dla filmu, który w najlepszy, najciekawszy, najbardziej poruszający lub nowatorski sposób przedstawił dwudziestowieczne doświadczenie totalitaryzmu w Europie. Nagrodą jest pokaz filmu na dorocznym spotkaniu członków PEMC w Tiranie oraz projekcja dla publiczności w Pradze.