26 marca 1943 r. w Warszawie w pobliżu Arsenału i nieistniejącego dzisiaj Pasażu Simonsa Grupy Szturmowe Szarych Szeregów pod dowództwem Stanisława Broniewskiego “Orszy” przeprowadziły akcję “Meksyk II”, która przeszła do historii jako “Akcja pod Arsenałem”.
Jej celem było odbicie z rąk Gestapo więźniów politycznych, których Niemcy przewozili z siedziby gestapo (mieściła się przy Alei Szucha) na Pawiak. Wsród nich był m.in. Janek Bytnar “Rudy”. Ostatecznie udało się oswobodzić 21 osób. Po stronie polskiej na miejscu zginęły trzy osoby, w tym jeden z więźniów, a kolejna została zakatowana podczas śledztwa. Było też trzech rannych.
Akcja pod Arsenałem jest uznawana za jeden z największych wyczynów Polskiego Państwa Podziemnego. Miała duże znaczenie psychologiczne. Wcześniej zbrojne podziemie ograniczało się do pojedynczych potyczek zbrojnych oraz wykonywania wyroków na szczególnie uciążliwych funkcjonariuszach niemieckiego aparatu władzy. Akcja miała pokazać okupantowi, że Polacy nie zamierzają się poddać. Żołnierze chcieli udowodnić, że nie zgadzają się na metody, stosowane przez gestapo. Udowodnić, że Niemcy nigdy nie zdołają zabić w Polakach patriotyzmu ani woli walki.
Akcją dowodzili: całością Stanisław Broniewski “Orsza”, a bezpośrednio Tadeusz Zawadzki “Zośka. “Rudy” wpadł trzy dni przed akcją po tym jak Niemcy znaleźli u aresztowanego wcześniej Henryka Ostrowskiego notatnik, w którym było zapisane nazwisko oraz adres Bytnara. Był przesłuchiwany na Pawiaku i Szucha.
Ksiądz major Robert Krzysztofiak powiedział w Polskim Radiu, że od uczestników Akcji pod Arsenałem możemy się uczyć miłości, lojalności, zaufania, jedności i umiłowania wartości nieprzemijających. Jak dodał, jest to testament, który zostawili nam Jan Bytnar “Rudy”, Tadeusz Zawadzki “Zośka” oraz Aleksy Dawidowski “Alek”.
W odwecie za akcję pod Arsenałem Niemcy rozstrzelali 140 więźniów, dokonano licznych aresztowań.
Co warto wiedzieć o Akcji pod Arsenałem?
– Była to jedna z najbardziej spektakularnych operacji polskiego podziemia w Warszawie miała na celu uwolnienie z Gestapo aresztowanego i torturowanego na Pawiaku Jana Bytnara “Rudego”.
– Uwolniony podczas akcji “Rudy” przeżył tylko 4 dni, zmarł w następstwie tortur jakie zadali mu przesłuchujący go Gestapowcy.
– Akcja pod Arsenałem była znakomicie przygotowana. Trwała tylko około 15 minut.
– Jej przebieg bardzo dobrze opisał Aleksander Kamiński w książce “Kamienie na szaniec” opublikowanej jeszcze w czasie okupacji.
– Wydarzeniu poświęcono film “Akcja pod Arsenałem” z 1977r. , zostało też znakomicie pokazane w filmie “Kamienie na szaniec” z 2014 r.
Na zdjęciach m.in. miejsce akcji ok. 1940 – ulica Długa, widok w kierunku wschodnim. Po lewej stronie Arsenał i wypalony gmach Pasażu Simonsa (w marcu 1943 już częściowo rozebrany) oraz Jan “Rudy” Bytnar.
80 lat temu zginął Tadeusz Zawadzki “Zośka”. Dzięki jego notatkom powstały “Kamienie na szaniec”.