25 stycznia obchodzimy Dzień Kryptologii. To święto ustanowione w 2007 r. przez Wydział Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu w rocznicę złamania przez polskich matematyków-kryptologów: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego oraz Henryka Zygalskiego, szyfru niemieckiej machiny kodującej Enigma. Ten dzień jest wyrazem hołdu dla wszystkich polskich kryptologów.
W Poznaniu można zwiedzać Centrum Szyfrów Enigma, gdzie ukazana jest nie tylko historia trzech kryptologów, którzy złamali Enigmę, ale także można się wiele dowiedzieć o szyfrowaniu wiadomości przez wieki i początkach cyfrowej rewolucji. Jak przekonują pracownicy Centrum, kryptologiem może zostać każdy, wystarczy trochę poćwiczyć i poznać kilka sposobów utajniania informacji. Można się z nimi zapoznać w Poznaniu
Historia polskich kryptologów
Polskim pionierem w dziedzinie szyfrów był porucznik Jan Kowalewski. U nastania II Rzeczpospolitej w trakcie wojny polsko-bolszewickiej (1919-1921) zorganizował w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego ściśle tajny Wydział II Szyfrów Specjalnych w ramach Biura Szyfrowego.
Pod koniec lat dwudziestych XX w. polscy wojskowi odkryli nowy rodzaj niemieckich szyfrów i nieznaną dotychczas maszynę szyfrującą – Enigmę. Niemiecka elektromechaniczna maszyna szyfrująca, została wynaleziona i skonstruowana, przez Artura Scherbiusa. Nie była to pierwsza maszyna szyfrująca, ale byłą pierwszą, która odniosła sukces komercyjny na rynku cywilnym oraz w instytucjach państwowych i administracyjnych, jeszcze na długo przed wybuchem światowego konfliktu.
Po wykryciu maszyny, zorganizowano specjalny kurs kryptologii na Uniwersytecie Poznańskim, co miało pomóc wyszkolić kadrę naukowców wykwalifikowanych w dziedzinie łamania nowoczesnych kodów. Wśród słuchaczy znaleźli się m.in. Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. Na początku lat trzydziestych zostali zatrudnieni w Biurze Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego, gdzie podjęto pracę nad rozszyfrowaniem Enigmy.
W grudniu 1932 r. Polacy byli w stanie odczytywać ok. 75% przechwyconych niemieckich depesz, a także zbudowali własną replikę maszyny. Prace trwały w Pałacu Saskim w Warszawie, w którym mieściła się siedziba Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego.
Latem 1939 r. dokumentację dotyczącą Enigmy przekazano zachodnim sojusznikom: Francji i Wielkiej Brytanii. Po wybuchu wojny, już na uchodźctwie, alianci kontynuowali prace nad maszyną przy wsparciu m.in. Mariana Rejewskiego.
Pracę nad dekodowaniem meldunków nazistów, stały się priorytetem dla wszystkich państw alianckich, dlatego też Brytyjski wywiad wojskowy, oznaczył Enigmę wojskowym kryptonimem ULTRA. Skąd taka nazwa? Ponieważ złamanie kodu enigmy stało się najbardziej strzeżoną informacją. Był to fakt nie najtajniejszy (Most Secret) ale ultratajny.
Złamanie kodów Enigmy przez polskich kryptologów w znaczący sposób przyczyniło się do zwycięstwa aliantów w II wojnie światowej i uratowało dziesiątki tysięcy istnień ludzkich.
CIEKAWOSTKI NA TEMAT ENIGMY
- Enigma z wyglądu przypominała maszynę do pisania. Część mechaniczna, składała się z 26znakowej klawiatury, zestawu obracających się bębenków, osadzonych na wspólnej osi, które nazywało się rotorami, lub także wirnikami oraz mechanizmu, który obracał jeden, lub też kilka rotorów na raz, za każdym uderzeniem w klawisz. Właśnie z tego powodu powstające szyfry, były tak trudne do rozszyfrowania.
- Korzystanie z Enigmy wymagało ustawienia wirników w odpowiedniej pozycji i nadania informacji. Ktoś kto odbierał wiadomość, musiał ustawić swoją maszynę dokładnie tak samo, żeby prawidłowo odczytać wiadomość. W zasadzie wydaje się to bardzo proste, ale mnogość kombinacji sprawiała, że złamanie kodu bez wcześniejszych badań i dociekań, było praktycznie niemożliwe.
- Enigma koduje wiadomości w taki sposób, że każda z liter może być opisana matematycznie, jako wynik permutacji. Dlatego też do złamania kodu, była potrzebna ogromna wiedza w nietypowej dziedzinie matematyki, jaką jest kryptologia.
- Ilość kombinacji w Enigmie, wynosiła 10 do potęgi 114! Ile to dokładnie? 5 172 165 503 971 832 752 302 775 832 450 732 675 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000.
- O złamaniu szyfru opowiada m.in. “Sekret Enigmy” – polski film historyczny z 1979 roku na podstawie książki Stanisława Strumph-Wojtkiewicza oraz oskarowa “Grę Tajemnic”, gdzie niestety o Polakach ledwie wspomniano.
- Prace kryptologiczne umożliwiły rozwój bardziej zaawansowanych technologii i stanowiły przedsionek rewolucji cyfrowej i rozwoju komputerów.
- Enigma to słowo pochodzące z języka greckiego i oznacza “zagadkę”.
Źródło: Muzeum II Wojny Światowej, Centrum Szyfrów Enigma.